बोईंग विमान अपघात: सत्य उघड करण्यासाठी जबाबदारी कोण घेणार?
बोईंग विमानाचा अपघात होऊन तब्बल ७२ तास उलटले, तरी अजूनही अपघातामागील खरी चूक कोणाच्या लक्षात आलेली नाही. उलटपक्षी, असे चित्र दिसत आहे की, कोणी तरी गुन्हेगारांना वाचवण्यासाठी योजनाबद्ध प्रयत्न करत आहे. अखेर सर्वोच्च न्यायालयाने सीबीआय चौकशीचे आदेश दिले आहेत. बोईंग कंपनीचे कार्यकारी संचालक पत्रकार परिषदेत बोलले असून, कंपनीतील अनेक उच्चपदस्थांनी आपल्या पदांचे राजीनामे दिले आहेत. खुद्द बोईंग कंपनीही अडचणीत सापडली आहे.
या दुर्घटनेत फक्त भारतीयच नव्हे, तर विदेशी नागरिकांचाही मृत्यू झाला आहे. भारत सरकारला भारतीय नागरिकांच्या मृत्यूबाबत किती संवेदना आहे, हे आपण कुंभमेळा, पहलगाम आणि इतर घटनांत पाहिलं आहे. परंतु परदेशी सरकारे आपल्या नागरिकांच्या मृत्यूप्रकरणी अत्यंत गंभीरपणे चौकशी करतात. त्यामुळे या घटनेचे खरे कारण शोधण्याचा प्रयत्न ते भारतापेक्षा अधिक जबाबदारीने करत आहेत.
पायलटचा अनुभव ८,५०० तासांचा असून, त्याच्या हातून एवढी मोठी चूक होईल असे मानणे कठीण आहे. तरीही २५० पेक्षा अधिक लोकांचा मृत्यू झाला असताना, अद्याप घटनेमागील सत्य स्पष्ट झालेले नाही. या दुर्घटनेत नेमक्या कोणत्या तांत्रिक किंवा मानवी चुका झाल्या, याचा तपशीलवार अभ्यास आवश्यक आहे. सध्याची परिस्थिती पाहता, खऱ्या दोषीला वाचवण्यासाठी एक ‘इकोसिस्टीम’ सक्रिय झाली आहे.
या इकोसिस्टीममध्ये मरण पावलेल्या पायलटलाही दोषी ठरवले जात आहे, कारण तो स्वतः आपली बाजू मांडण्यास हयात नाही. या संदर्भात न्यूज लाँचरचे आशिष चित्रांशी आणि हेमंत अत्री सांगतात की, पायलटची कसलीही चूक नव्हती. अपघाताच्या सुरुवातीलाच विमानात इंजिनची बिघाड दिसून आली होती. काही सेकंदांतच दोन्ही इंजिन्स बंद पडले.
विमानाच्या उड्डाणावेळी लँडिंग गिअर का बंद केला नाही, असा प्रश्न उपस्थित केला जातो. पण जेव्हा विमान ५० मीटर उंच जाते, तेव्हा गिअर स्वयंचलितपणे बंद होतो. इथे तसे झाले नव्हते, म्हणजेच पायलटने इमर्जन्सी लँडिंगची शक्यता ओळखून गिअर तसेच ठेवले होते. हेच सूचित करते की त्याला परिस्थितीची कल्पना होती.
दुर्घटनाग्रस्त विमानाचा एकमेव जिवंत प्रवासी 11A सीटवर बसलेला म्हणतो की, त्याने कोणताही स्फोटाचा आवाज ऐकलेला नाही. यावरून स्पष्ट होते की दोन्ही इंजिन्स एकाच वेळी बंद पडली, म्हणजेच ‘पॉवर फेल्युअर’ झाला. हे दोष मेंटेनन्स आणि इंजिनच्या तपासणीतील दुर्लक्षाकडे निर्देश करतात. यात पायलटचा दोष अजिबात नाही.
बोईंगच्या भागभांडवलीत ६.५% घसरण झाली आहे. याचा लाभ ‘एअरबस’ला होणार, हा सर्व ‘फायदा कोणाचा’ हाच मुख्य मुद्दा आहे. यामध्ये मानवी जीवन गमावले गेले, पण चर्चेचा केंद्रबिंदू व्यापार राहिला. बोईंग अमेरिकेची कंपनी, तर एअरबस युरोपची जगभरातील केवळ दोन मोठ्या विमान उत्पादक कंपन्यांत हा व्यावसायिक संघर्ष आहे.
कॅप्टन स्टीव्ह नावाचा एक माजी पायलट प्रसारमाध्यमांमध्ये बोईंगकडून बोलत आहे. तो मरण पावलेल्या पायलटवर खोटा दोष ठेवतो, जो स्वतःसाठी बोलू शकत नाही. यातून निष्पन्न होते की, दोष झाकण्यासाठी किती नीच स्तरावर उतरण्यात आले आहे.
आता प्रश्न असा आहे की, एवढा गंभीर अपघात विमानतळाच्या अगदी जवळ घडूनही ब्लॅक बॉक्स त्वरित मिळाला, दोन्ही रेकॉर्डर्स (CVR आणि FDR) सुरक्षित आहेत, तर तपासणीसाठी तीन महिने का लागणार?
हे स्पष्ट आहे की:या अपघातात तांत्रिक दोष प्रमुख आहे.
विमानात सर्व्हिसिंग योग्यप्रकारे झाले नाही.
तपास लांबवण्याचा हेतू ‘दोषी’ झाकण्याचा आहे.
सीबीआर आणि फ्लाईट डेटा रेकॉर्डरमध्ये पायलट आणि एटीसीमधील संवाद उपलब्ध आहेत. या संवादाच्या तपासणीला ३ महिने लागणे म्हणजे जनतेला मूर्ख समजण्यासारखे आहे. एवढ्या गंभीर प्रकरणात तातडीने निष्कर्ष काढायला हवेत.
भारतात ‘पायलट एरर’ म्हणत प्रकरण झाकले जाते, कारण पायलट बोलण्यासाठी हयात राहत नाही. हेच ‘ह्यूमन एरर’ म्हणून लावून दिलं जातं.
टाटा समूहाने एअर इंडिया घेतल्यानंतर, सर्व विमाने आणि व्यवस्थापन यांची सर्वांगीण तपासणी करणे आवश्यक होते. टाटांचा देशासाठीचा इतिहास आहे, केवळ व्यवसायासाठी नव्हे. त्यामुळे ही घटना त्यांच्या प्रतिष्ठेचीही कसोटी आहे.
आजचा प्रश्न असा आहे – ही चौकशी भारतासाठी खरी होणार का, की परदेशातील सरकारच याचे सत्य समोर आणतील?
जे काही घडले, त्याचा परिणाम केवळ भारतात नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर होतो आहे. त्यामुळेच हा तपास केवळ तांत्रिक नाही, तर नैतिकदृष्ट्याही अत्यंत महत्त्वाचा आहे. पायलटने शेवटच्या क्षणी मोठ्या दुर्घटनेचे प्रमाण कमी करण्यासाठी प्रयत्न केला हे विसरून चालणार नाही.
या घटनेच्या तपासासाठी केवळ तांत्रिक नव्हे, तर राजकीय इच्छाशक्ती आणि नैतिक जबाबदारीही आवश्यक आहे.
