लेह, लडाख येथील हिंसाचारानंतर सोनम वांगचूक यांचे उपोषण समाप्त; राजकीय व सामाजिक घडामोडींची सखोल पार्श्वभूमी
लेह (लडाख) येथे २४ सप्टेंबर रोजी उसळलेल्या हिंसाचारानंतर, प्रसिद्ध वैज्ञानिक आणि अभियंता सोनम वांगचूक यांनी आपले उपोषण समाप्त केले. या हिंसाचारामुळे लडाखमध्ये संचारबंदी लागू करण्यात आली आणि परिस्थिती तात्पुरती शांत झाली. मात्र, आंदोलनात सहभागी असलेल्या काहींवर देशद्रोहाचे आरोप ठेवण्यात आले असून, त्यांना लडाखऐवजी राजस्थानच्या तुरुंगात ठेवण्यात आले आहे. यामुळे राज्यात असंतोष वाढला आहे.
या पार्श्वभूमीवर भारतीय संसदेत विरोधी पक्षनेते खासदार राहुल गांधी यांनी आवाज उठवला. त्यांनी सोनम वांगचूक यांचे समर्थन करत चार मृत आंदोलकांचा उल्लेख केला आणि लडाखच्या लोकांचे अधिकार पुन्हा एकदा चर्चेत आणले. त्यांच्या वक्तव्यानंतर काही ठिकाणी वातावरण पुन्हा चिघळण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.दरम्यान, समाजवादी पक्षाचे संस्थापक मुलायमसिंह यादव यांचे नातलग आणि सध्या भाजपसोबत असलेल्या अपर्णा यादव यांनी राहुल गांधी यांच्या वक्तव्यावर टीका केली. त्यांनी आरोप केला की राहुल गांधी युवकांना भडकवत आहेत. मात्र, जर त्यांच्या एका ट्विटमुळे लोक खवळतात, तर त्याचा अर्थ त्यांच्या शब्दांना लोक महत्त्व देतात, हे ही मान्य करायला हवे.राहुल गांधी यांनी लडाखबाबत एक पोस्ट केली होती, ज्यामध्ये त्यांनी म्हटले होते की, “संस्कृती, परंपरा, भारतीय जनता पार्टी व RSS च्या हल्ल्यांचा बळी ठरत आहेत. लडाखमध्ये आवाज उठत आहे आणि यामुळे चार लोकांचा मृत्यू झाला, अनेकांना तुरुंगात डांबण्यात आले. हत्या थांबवा, हिंसा थांबवा, धमक्या देणे बंद करा. लोकांचा आवाज ऐका. त्यांना सहावी अनुसूची द्या.”ही पोस्ट “भडकावणारी” असल्याचे भाजप व इतर काही नेत्यांनी म्हटले. मात्र, यामुळे एक नवीन चर्चेची लाट उसळली आहे.
सोनम वांगचूक यांचे उपोषण आणि लडाखमधील हिंसा
२४ सप्टेंबर रोजी झालेल्या हिंसाचारात, भाजप कार्यालयाला आग लावण्यात आली आणि पोलिसांचे वाहनही जाळले गेले. या हिंसाचारात चार नागरिकांचा मृत्यू झाला. पोलीस महासंचालकांनी यावर प्रतिक्रिया देताना सांगितले की, “गोळ्या चालवल्या नसत्या तर संपूर्ण मतदारसंघ जळाला असता.” मात्र, गोळ्या मस्तकावर व छातीवर का झाडल्या, याचे उत्तर अजूनही स्पष्ट झालेले नाही.राहुल गांधी यांनी याआधी १८ सप्टेंबर रोजी एक पोस्ट केली होती, ज्यात त्यांनी देशाच्या युवकांना उद्देशून म्हटले होते की, “देशाचे विद्यार्थी, युवक संविधान व लोकशाहीचे रक्षण करतील. मी त्यांच्या सोबत उभा आहे.” यामध्ये त्यांनी जनरेशन Z चा उल्लेख केला होता आणि सांगितले की सरकार या पिढीला देशद्रोही ठरवत आहे.
जनरेशन Z बाबत राहुल गांधी यांचे मत
राहुल गांधी यांनी जनरेशन Z म्हणजेच 1997 ते 2012 दरम्यान जन्मलेल्या लोकांचे विशेषतः समर्थन केले. त्यांनी सांगितले की ही पिढी डिजिटल जगाशी जोडलेली असून, त्यांना आपले भवितव्य समजते. या पिढीला फुलं टाकली जातात की नाही, यापेक्षा इंटरनेट स्पीड अधिक महत्त्वाचा वाटतो. त्यामुळे या पिढीला कोणी “भडकावतो” असा आरोप करणे म्हणजे सत्यापासून दूर जाणे आहे.
सोनम वांगचूक यांच्यावर देशद्रोहाचे आरोप आणि पाकिस्तान दौऱ्याची स्पष्टीकरणे
सोनम वांगचूक यांच्यावर देशद्रोहाचे आरोप करण्यात आले आहेत. त्यांच्या पाकिस्तान दौऱ्याबाबत टीका होत आहे. यावर त्यांच्या पत्नी गीतांजली यांनी स्पष्ट केले की, “तो दौरा संयुक्त राष्ट्र संघाच्या कार्यक्रमासाठी होता. कार्यक्रमाचा विषय जलवायू परिवर्तन होता. कार्यक्रमात सोनम वांगचूक यांनी भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची प्रशंसा केली होती.”त्यांनी असेही सांगितले की, “सीआरपीएफच्या हालचालींमुळे २४ सप्टेंबरला परिस्थिती बिघडली. आम्हाला कोणतीही अटकेची नोटीस मिळाली नाही. आम्ही फक्त पर्यावरण, शिक्षण आणि शांती यासाठी लढत होतो.”
सोनम वांगचूक यांची भूमिका आणि गांधीवादी आंदोलन
सोनम वांगचूक यांनी उपोषणादरम्यान म्हटले होते की, “बदल एका व्यक्तीकडून सुरू होतो. कधी कधी एका मृत्यूमुळेही क्रांती घडते. आणि तो माणूस मी असलो तरी मला चालेल.” त्यांची संस्था ‘HIAL’ ही विद्यार्थ्यांकडून एक रुपयाही फी घेत नाही. त्यांच्या कार्याविषयी सविस्तर माहिती PTI ला दिली गेली आहे.
पाकिस्तान दौऱ्यावरून आरोप: एक डबल स्टँडर्ड?
गीतांजली यांनी विचारले की, “भारताचे माजी पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी बसने पाकिस्तान गेले होते, नरेंद्र मोदीही अचानक पाकिस्तान गेले होते. तर अशा प्रकारे सोनम वांगचूक यांना देशद्रोही ठरवायचे का?” त्यांचा सवाल होता की, “संयुक्त राष्ट्र संघाच्या कार्यक्रमासाठी गेलेल्या व्यक्तीला देशद्रोही ठरवणे योग्य आहे का?”
निष्कर्ष
संपूर्ण प्रकरणामध्ये एक गोष्ट स्पष्ट होते – लडाखच्या लोकांचा आवाज दाबला जात आहे, आणि जो कोणी तो आवाज बनतो, त्याला वेगवेगळ्या मार्गांनी चिथावणीखोर, देशद्रोही किंवा पाकिस्तानचा एजंट ठरवले जाते. आज सोनम वांगचूक यांच्यावर जे आरोप होतात आहेत, ते उद्या दुसऱ्या कोणावरही होऊ शकतात. म्हणूनच या प्रकरणाकडे गांभीर्याने पाहण्याची गरज आहे, भावनेपेक्षा वास्तव अधिक महत्त्वाचे ठरते.
