शुक्रवारी भारताने अमेरिकेसोबत 113 ‘एफ-404’ (F404) इंजिन खरेदी करण्याचा करार केला आहे. या कराराची पूर्तता 2027 पर्यंत होण्याची अपेक्षा आहे. या इंजिनांचा वापर हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेड (HAL) या सरकारी कंपनीद्वारे तयार करण्यात येणाऱ्या ‘तेजस’ लाइट कॉम्बॅट एअरक्राफ्ट (LCA) मध्ये केला जाणार आहे. या इंजिनांच्या मदतीने पुढील पाच वर्षांत भारताला एकूण 113 इंजिन मिळणार असून, त्यावर आधारित तेजस विमानांची निर्मिती होईल.
माजी सैनिक आणि संरक्षण विश्लेषक मेजर गौरव आर्य यांनी या संदर्भात एका चर्चेत सांगितले की, “जर 180 तेजस विमानांचे उत्पादन झाले, तर भारताच्या वैमानिक क्षमतेत मोठी झेप घेतली जाईल. मात्र, या इंजिनांची तंत्रज्ञानदृष्ट्या मर्यादित क्षमता लक्षात घेता, आपल्याला स्वदेशी तंत्रज्ञान विकसित करण्याची गरज आहे.”‘एफ-404’ हे इंजिन जुने असले तरी विश्वासार्ह मानले जाते. हेच इंजिन अमेरिकेच्या काही जुन्या फायटर जेट्समध्ये वापरले गेले आहे. मात्र, तेजसच्या पुढील आवृत्तीसाठी, म्हणजेच तेजस मार्क-२ साठी ‘एफ-414’ (F414) या अधिक शक्तिशाली इंजिनचा वापर होणार आहे. हेच इंजिन बोईंग सुपर हॉर्नेट सारख्या अत्याधुनिक विमानांमध्ये वापरले जाते. ‘एफ-414’ इंजिन 1999 मध्ये विकसित झाले असून ‘एफ-404’पेक्षा आधुनिक आहे.
भारताकडे सध्या स्वतःचे लढाऊ विमानाचे इंजिन विकसित करण्याची पूर्ण क्षमता नाही. ‘कावेरी’ इंजिन प्रकल्प या संदर्भात मोठ्या अपेक्षांनिशी सुरू झाला होता, परंतु त्यात आवश्यक शक्ती आणि स्थिरता नसल्याने तो प्रकल्प यशस्वी ठरला नाही. त्यामुळे भारताला आजही परदेशी तंत्रज्ञानावर अवलंबून राहावे लागत आहे.या कराराची एकूण किंमत सुमारे 1.77 लाख कोटी रुपये असल्याचे सांगितले जाते. काही विश्लेषकांचे मत आहे की, एवढा खर्च करून फक्त इंजिन खरेदी करण्यापेक्षा पूर्ण तंत्रज्ञान खरेदी करून स्थानिक पातळीवर उत्पादन सुरू करणे अधिक योग्य ठरले असते. फ्रान्सच्या ‘साफरन’ कंपनीकडून भारताला काही इंजिन तंत्रज्ञान देण्याबाबतही चर्चा सुरू आहे.
मेजर गौरव आर्य यांच्या मते, “आपल्या संरक्षण उत्पादनात सर्वात मोठी समस्या म्हणजे शासकीय यंत्रणेतली ढिलाई आणि लालफितशाही. एचएएलने चाळीस वर्षांत फक्त चाळीस विमान दिली. हेच त्यांचे कामगिरीचे प्रमाण आहे. जर हेच काम खाजगी क्षेत्राला दिले असते, तर परिणाम अधिक जलद आणि परिणामकारक झाले असते.” त्यांनी असेही नमूद केले की, “जोपर्यंत भारत शंभर टक्के स्वदेशी इंजिन बनवण्यात यशस्वी होत नाही, तोपर्यंत आपले स्वावलंबी संरक्षण स्वप्न अपूर्णच राहील.”
रॉयटर्सने 10 फेब्रुवारी 2025 रोजी प्रसिद्ध केलेल्या अहवालानुसार, भारत-अमेरिका करारावर दोन्ही देशांच्या संरक्षण क्षेत्राचे लक्ष केंद्रित झाले आहे. परंतु मेजर गौरव आर्य यांना याबद्दल शंका आहे की, “अमेरिका ठरलेल्या वेळेत सर्व इंजिन देईल का?” त्यांना वाटते की, अमेरिकेचा हेतू भारताला तयार फायटर जेट खरेदीकडे वळवण्याचा असू शकतो.आज जगात सहाव्या आणि सातव्या पिढीच्या विमानांच्या विकासाची प्रक्रिया सुरू झाली आहे, पण भारत अजूनही पाचव्या पिढीच्या विमानांच्या स्तरावर लढत आहे. त्यामुळे स्वदेशी इंजिन तंत्रज्ञान हे भारताच्या संरक्षण क्षमतेसाठी सर्वात महत्त्वाचा घटक ठरतो.
