भगवान शंकराचं मंदिर की महासत्तांचा कुरुक्षेत्र?

कंबोडिया-थायलंड सीमारेषेवरचे रणांगण : खरे कारण काय लपले आहे?”

कंबोडिया आणि थायलंडच्या सीमेवर भगवान शंकराचे एक ऐतिहासिक मंदिर आहे, ज्याचे नाव “प्रेअ विहार” (Preah Vihear) आहे. हे मंदिर सुमारे चार किलोमीटर लांब पठारावर वसलेले आहे. सद्यस्थितीत या दोन्ही देशांमध्ये या मंदिरावरून तणावाचे वातावरण आहे. जरी संघर्षाचे कारण मंदिर असल्याचे म्हटले जात असले, तरी यामागचे खरे कारण अधिक खोल आहे. आंतरराष्ट्रीय राजकारण आणि परकीय शक्तींचा हस्तक्षेप.या संघर्षाच्या पार्श्वभूमीला समजून घेण्यासाठी दक्षिण-पूर्व आशियातील (South-East Asia) भौगोलिक व राजकीय महत्त्व विचारात घेणे आवश्यक आहे. भारताच्या नकाशाकडे पाहिल्यास, त्याच्या दक्षिण-पूर्व बाजूला एक उलट्या ‘L’ आकाराचा प्रदेश आहे, ज्याला “साउथ ईस्ट एशिया” म्हणतात. हा भाग रणनीतिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा असून, यावर चीन आणि अमेरिका यांच्यासारख्या महासत्तांची नजर आहे.

एशियान आणि सामरिक स्पर्धा

या भागात १० देशांचे “आसियान (ASEAN)” नावाचे संघटन आहे – सिंगापूर, थायलंड, मलेशिया, इंडोनेशिया, कंबोडिया, लाओस, इ. हे देश जागतिक व्यापारात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. विशेषतः चीन या देशांवर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून आहे. त्यामुळे चीनने एक पर्यायी व्यापारमार्ग – “चायना-पाकिस्तान इकॉनॉमिक कॉरिडॉर (CPEC)” – तयार केला आहे, जो POK आणि बलुचिस्तानमधून जातो. यामुळे चीनला मलक्का जलडमरूमार्ग (Malacca Strait) टाळता येतो, जिथून दररोज हजारो जहाजे आणि ५ ट्रिलियन डॉलरचा व्यापार होतो.मलक्का जलडमरू मलेशिया आणि इंडोनेशिया यांच्या दरम्यान असलेला एक अरुंद सागरी मार्ग आहे. या भागावर सध्या अमेरिकेचे वर्चस्व आहे, त्यामुळे चीनला धोका वाटतो की अमेरिका त्याच्या व्यापारावर प्रभाव टाकू शकते. म्हणूनच चीनला वाटते की, थायलंड आणि कंबोडिया आपल्यासोबत असावेत.

थायलंड आणि कंबोडिया : चीन-अमेरिका संघर्षाचा केंद्रबिंदू

कंबोडिया खनिजसंपन्न देश आहे. त्यामुळे चीन त्याला हत्यारे, विकाससाधनं आणि आर्थिक मदत देत आहे. थायलंडमध्येही चीनने अनेक मालमत्ता खरेदी केल्या आहेत आणि तेथे बुलेट ट्रेन सारख्या प्रकल्पांत गुंतवणूक केली आहे. दुसरीकडे, अमेरिका थायलंडला आपल्या बाजूने वळवण्याचा प्रयत्न करत आहे. अमेरिकेने थायलंडला F-16 लढाऊ विमानांसारखी मदतही दिली आहे.हे मंदिर एका पठारावर वसलेले आहे, जिथून थायलंडमधून सहज प्रवेश करता येतो. मात्र, कंबोडियातून तिथे पोहोचण्यासाठी अडचणींचा सामना करावा लागतो. कंबोडिया म्हणतो की हे मंदिर त्यांच्या हद्दीत आहे. फ्रेंच शासकांनी त्यांच्या राज्यकाळात कंबोडियाच्या नकाशात हे मंदिर दाखवले होते आणि नंतर युनेस्कोने 2008 मध्ये याला “जागतिक वारसा स्थळ” म्हणून मान्यता दिली.थायलंड यावर आक्षेप घेतो कारण मंदिराच्या आसपासचा चार किलोमीटरचा पठार त्याच्या हद्दीत आहे, आणि प्रवेश थायलंडमधूनच सहज शक्य आहे. २०१३ मध्ये आंतरराष्ट्रीय न्यायालय (ICJ) ने मंदिर कंबोडियाचं असल्याचं ठरवलं, परंतु पठाराबाबत निर्णय स्पष्ट झाला नाही.

सैनिकी तणाव आणि अंतर्गत राजकारण

या वादामुळे अनेकवेळा थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यात संघर्षाची परिस्थिती निर्माण झाली. कधीकधी सैनिकांनी एकमेकांवर गोळीबार केला, तर कधी लँडमाईनस्फोट झाले. २०१० मध्ये थायलंडच्या एका सैनिकाचा पाय स्फोटात उडाला. या घटनेनंतर तणाव वाढला. कंबोडियाने संयुक्त राष्ट्रसंघाकडे दाद मागितली.या वादाचा वापर दोन्ही देशांतील राजकीय नेतृत्वाने आपापल्या फायद्यासाठी केला. थायलंडमध्ये राजेशाही आणि सेना यांचा प्रभाव प्रबळ आहे. २००६ आणि २०१४ मध्ये थायलंडमध्ये सेनेने सत्तापालट केला होता. एक महिला नेत्या सत्तेवर आल्यावर, अमेरिका समर्थित NGO संघटनांनी त्यांच्याविरोधात मोहीम सुरू केली. शेवटी त्या नेत्यांना न्यायालयाने निलंबित केले.

खरे युद्ध मंदिरासाठी नाहीच!

जरी माध्यमं हे युद्ध मंदिरासाठी चाललं असल्याचं दाखवत असली, तरी खरे कारण म्हणजे दक्षिण-पूर्व आशियावर कोणाचे वर्चस्व असावे. चीन की अमेरिका? अमेरिका आशियाई देशांना आपली हत्यारे विकू इच्छिते. त्यामुळे युद्ध, तणाव आणि अस्थिरता निर्माण होणे हा एक प्रकारे शस्त्र विक्रीचा अप्रत्यक्ष मार्ग झाला आहे.जसे अमेरिकेने जपानला शस्त्रसज्ज होण्यास प्रवृत्त केले, तसेच युरोपातील नाटो देशांनाही पुन्हा सैनिकीकरणासाठी उद्युक्त केले. त्यामागे उद्दिष्ट एकच – अमेरिकेच्या संरक्षणखात्याचा आर्थिक फायदा.

उपसंहार : माध्यमांमध्ये दाखवले जाते काही, खरे काही वेगळेच

प्रेअ विहार मंदिर हा या सगळ्या संघर्षाचा केवळ एक निमित्तमात्र आहे. हे युद्ध मंदिरासाठी नसून, त्यामागे चीन-अमेरिका यांच्यातील सामरिक व व्यापारी स्पर्धा आहे. हे संपूर्ण क्षेत्र जागतिक राजकारणाच्या पटावर एक महत्त्वाचा प्यादा आहे.वाचकांनी हे लक्षात घ्यावे की, मंदिराचा प्रश्न दोन्ही देशांनी शांततेने मिटवायचा प्रयत्न केला होता. पण मोठ्या देशांचे स्वार्थ, आंतरराष्ट्रीय व्यापार मार्ग आणि सामरिक महत्त्व यामुळे हे प्रकरण पुन्हा पुन्हा उकळले जाते. जेव्हा सामान्य जनता धर्माच्या नावावर भावनिक केली जाते, तेव्हा राजकारण आपल्या हेतू साध्य करतं. हेच या प्रकरणातून दिसून येतं.