भारत “विश्वगुरू” होण्याच्या दिशेने वाटचाल करत असताना, केवळ तीन दिवसांत शेअर बाजारातून १३ लाख कोटी रुपयांचे मूल्य नाहीसे होणे ही चिंतेची बाब आहे. असे वाटते की आपण एका बाजूला रामराज्याची कल्पना मांडतो आहोत, तर दुसऱ्या बाजूला एवढी मोठी आर्थिक घसरण होत आहे. हे वास्तव नाकारता येणार नाही. पत्रकार अशोक वानखेडे यांनी या परिस्थितीचा अभ्यास करत शेअर मार्केटमधील हालचालींवर सखोल नजर टाकली आहे. सर्वसाधारणतः शेअर मार्केट आठवड्याच्या शेवटच्या दिवशी घसरले, तर पुढील आठवड्याच्या सुरुवातीला त्यात सुधारणा दिसते. मात्र या वेळी तसा काहीही झालं नाही. सलग तीन दिवस शेअर बाजार घसरत राहिला.या काळात सेन्सेक्स २,००० अंकांपेक्षा अधिक खाली आला, तर निफ्टी २५,२०० वरून घसरून २४,६४६.६० अंकांवर पोहोचला. म्हणजेच सुमारे ५५० अंकांची घसरण. निफ्टीत ४२ टक्क्यांची घट झाली. यामुळे शेअर बाजारात एकप्रकारची अफरातफर माजली असून एकूण १३ लाख कोटी रुपयांचे मूल्य नाहीसे झाले आहे.
या घसरणीमागील प्रमुख कारणे:
अतीनिराशाजनक तिमाही निकाल
अमेरिका-भारत व्यापार करारातील विलंब आणि अनिश्चितता
विदेशी गुंतवणूकदारांची विक्री
शेअर बाजाराचे अत्युच्च मूल्यांकन (High Valuation)
मोठ्या आयटी कंपन्यांच्या निराशाजनक कामगिरीने आणि बँकांचे कमकुवत निकालही या स्थितीस जबाबदार आहेत. सोमवारी कोटक महिंद्रा बँकेच्या परिणामांचा थेट प्रभाव शेअर बाजारावर दिसून आला.
व्यापार करारावरील संभ्रम
भारत-अमेरिका व्यापार कराराविषयी गुंतवणूकदारांमध्ये शंका निर्माण झाली आहे. एक छोटा व्यापार करार १ ऑगस्टपूर्वी होईल, असे सांगण्यात आले होते. मात्र, ३१ जुलै जवळ आले असूनही परिस्थिती स्पष्ट नाही. भारत सरकारचा गोंधळलेला व निष्क्रीय पवित्रा यामागे कारणीभूत आहे.
विदेशी गुंतवणूकदारांची मोठ्या प्रमाणात विक्री
गेल्या आठवड्यात फॉरेन पोर्टफोलिओ इन्व्हेस्टर्स (FPI) ने ₹६,५०३ कोटींची विक्री केली. याशिवाय ₹१३,५०० कोटींची वेगळी विक्री कॅश मार्केटमध्ये झाली आहे. त्यामुळे बाजारावरील दबाव वाढत आहे. इक्विटी क्लिअरिंगमध्ये फक्त १% सुधारणा दिसून आली आहे.
प्रमुख शेअर्सची घसरण:
कोटक महिंद्रा बँक: –3.66%
बजाज फायनान्स: –3.66%
विप्रो: –3.53%
एअरटेल: –2.35%
टायटन: –2.11%
SBI कार्ड (Midcap): –6%
सुजलॉन: –4%
होम फर्स्ट: –6.75%
औद्योगिक उत्पादनातील घसरण
IIP (Industrial Index of Production) डेटा नुसार, भारतीय अर्थव्यवस्था गेल्या १० महिन्यांतील सर्वात कमजोर स्थितीत आहे. उद्योग आणि ऊर्जा क्षेत्रातील कामगिरी खालावलेली आहे. जून २०२५ मध्ये औद्योगिक उत्पादन फक्त १.५% वाढले आहे, तर अंदाज होता २% च्या आसपास. खाण उद्योग आणि विद्युत उत्पादनातही घट झाली आहे.
पावसाचा विपरीत परिणाम
मान्सून लवकर आल्याने खाण उद्योग आणि वीज उत्पादन प्रभावित झाले आहेत. विद्युत उत्पादनासाठी आवश्यक कोळशाचा पुरेसा साठा नसल्याने ही स्थिती निर्माण झाली आहे. एका मोठ्या देशात ७५ वर्षांनंतरही आपण मूलभूत सुविधांमध्ये सुधारणा करू शकलो नाही, हे चिंतेचे कारण आहे.
रुपयाच्या किमतीत घसरण
शेअर बाजारासोबतच रुपयाची किंमतही घसरत आहे. या सगळ्याचा परिणाम सामान्य माणसावर होत आहे.
पंतप्रधानांचा ‘मन की बात’मध्ये उल्लेख
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी “सब कुछ संघठित आहे” असा विश्वास जनतेला दिला असला तरी, वास्तविकता वेगळी आहे. सामान्य माणूस त्रास सहन करत आहे. पावसामुळे शेतकऱ्यांना पुनःपुन्हा पेरणी करावी लागत आहे. या अशा अडचणी विकास म्हणून दाखवल्या जात आहेत.
निष्कर्ष:
देश सध्या आर्थिकदृष्ट्या गंभीर स्थितीत आहे. तरीही नेतेमंडळी “मन की बात” मध्ये आशावादी बोलतात. मात्र, लोकांना त्रास भोगावा लागतो आहे. आर्थिक परिस्थिती लक्षात घेता, काहीवेळा अशी शंका येते की श्रीलंके सारखी अवस्था भारतातही तयार होईल का?श्रीलंका लहान देश असूनही सावरला, मात्र भारतासारख्या मोठ्या देशाला स्वतःला सावरण्यास किती वेळ लागेल, हे सांगता येत नाही. यासाठी देशातील नेतृत्वाने आता तरी जागे व्हायला हवे.
